روز عرفه ، از روزهای شریف سال و از بهترین عید های واقعی بندگان خدا است.گرچه این روز به عید معروف نشده ولی روز با سعادت وبا برکتی است.پیامبر خدا (ص) در باره اهمیت این روز فرمود : و یوم عرفة یباهی الله به الملائکة (1) ؛ روز عرفه ، روزی است که خدای متعال در آن روز به فرشتگانش مباهات می نماید.

امام زین العابدین (ع) نیز در اهمیت این روز بزرگ ، در فرازی از دعایش گفت : اللّهم اِنّ هذا یوم عرفة ، یوم شرّفته و کرّمته و عظّمته ، نشرت فیه رحمتک ، و مننت فیه بعفوک ، و اجزلت فیه عطیتک ، و تفضّلت به علی عبادک (2) ؛ بارخدایا ، این روز روز عرفه است ، روزی است که آن را شرافت ، کرامت و عظمت بخشیدی و رحمت خود را در این روز منتشر نمودی و با عفو و بخشایشت [ بر بندگان ] منت گذاشتی و بر عطایایت فزونی داده و بر بندگانت تفضل کردی .

این روز ، از این جهت روز عید بندگان محسوب می شود که خداوند متعال درهای رحمت و بخشایش خویش را بر روی بندگانش گشوده است و از گروه گروه آنان در می گذرد.

امام سجاد (ع) در این باره فرمود: انّه اِذا کان یوم عرفة ، قال الله لملائکة سماء الدنیا : انظروا الی عبادی آتونی شعثاً غبراً ، ان حقّاً علیَّ ان اُجیبهم ، اُشهدکم انّی قد شفعت محسنهم فی مسیئهم ، و قد تقبلت من محسنهم فلیفیضوا مغفور لهم . ثم یأمر ملَکین بالمأزمین ، هذا من هذا الجانب و هذا من هذا الجانب یقولان : اللّهم سلّم .فما یکاد صریعا و لا کسیراً (3) ؛ هنگامی که روز عرفه فرا می رسد ، خداوند متعال به فرشتگان آسمان دنیا می فرماید : به بندگانم بنگرید که چگونه ژولیده مو و غبار آلود ( از عرفات حرکت ) و به سوی من می آیند. از آنان حقی بر من است که اجابتشان نمایم .شما را گواه می گیرم که من شفاعت نیکوکاران از بدکاران آنان را پذیرفته و از نیکوکاران به شایستگی قبول می نمایم . پس ( به سوی مشعر  و منی ) کوچ کنند در حالی که مشمول غفران و بخشایش من شده اند.

آن گاه خداوند منان به دو تن از فرشتگانش فرمان می دهد که در دوسوی تنگه مأزمین ( حد فاصل بین سرزمین عرفه و مشعر ) یکی از این جانب و دیگری از جانب دیگر ، بایستند و بگویند : خدایا ، به سلامت بدارشان . پس آنان بدون افتادگی و شکستگی ( در حال سلامت ) از آن جا عبور می کنند.

 به هر روی ، در این روز گرامی برای زایران و حاجیان خانه خدا أعمال ویژه ای است که در رساله های عملیه و مناسک حج مراجع عظام تقلید بیان گردیده است.

اما برای غیر حاجیان، حضور در حرم اباعبدالله الحسین(ع)در کربلا و خواندن دعا ، مناجات و زیارت آن حضرت و سایر شهیدان واقعه عاشورا، افضل عبادات است و ثواب آن معادل دعا و مناجات حاجیان در عرفات و یا بیشتر ازآن می باشد.

شایسته است در این جا به برخی از أعمال عبادی این روز شریف اشاره نماییم:

 1- معرفی پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) به دیگران و تشریح حقانیت و فضایل آنان.

 عمروبن ابی مقدام روایت نمود: ابو عبدالله [امام جعفر صادق] علیه السلام را در روز عرفه در سرزمین عرفات دیدم که با صدای بلند، مردم را می خواند و به آنان می فرمود:یا ایها الناس ، ان رسول الله کان الامام ، ثم کان علی بن ابی طالب ، ثم الحسن ، ثم الحسین ، ثم علی بن الحسین ، ثم محمد بن علی ( علیهم السلام )  ، ثم  هه  .

آن حضرت ، این خطابه را سه بار در پیش روی، سه بار در سمت راست، سه بار در سمت چپ و سه بار در سمت پشت سر و جمعاً دوازده بار بیان نمود.(4)            عمروبن ابی مقدام گفت: از لغت دانان عرب در باره واژه "هه"پرسیدم ، به من گفتند:این واژه برای فلان طائفه عرب است و معنایش یعنی " من " [منظور آن حضرت از این واژه، امامت خودش بوده است].

 درعصر ما، شایسته است در چنین روزی وجود شریف منجی عالم بشریت و حجت خدا در زمین، یعنی حضرت مهدی(ع) به مردم شناسانده شده و آنان را به ظهور وی امیدوار نمایند.

2- توبه و طلب بخشش گناهان . خداوند در شب و روز عرفه، توبه بند گانش را می پذیرد. همان طور که در چنین روزی توبه حضرت آدم (ع) و حضرت داوود(ع) را پذیرفت.(5)

3- غسل کردن در روز عرفه. از برخی روایات به دست می آید که غسل این روز ، واجب می باشد.(6)

4 - زیارت امام حسین(ع). در باره ثواب زیارت امام حسین(ع)در روز عرفه، روایات زیادی وارد گردیده که اکثر آن ها به حد تواتر رسیده اند.

5- خواندن نماز.چندین نماز برای شب وروز عرفه وارد شده است، از جمله خواندن دو رکعت نماز در فضای باز و در زیر آسمان پیش از پرداختن به سایر ادعیه و مناجات.

 هم چنین خواندن نماز امیرالمؤمنین (ع) و دوازده رکعت نماز دیگر [در شش نماز دو رکعتی].

6 - خواندن تسبیحات روایت شده از پیامبر(ص) : سبحان الذی فی السّماءِ عرشه ، سبحان الذی فی الارض حکمه....این تسبیحات صد بار خوانده شود، آن گاه صد بار سوره توحید، صد بار آیة الکرسی قرائت شود وصد بار صلوات بر محمد وآل محمد(ص)فرستاده شود.

7- خواندن دعاهای مأثوره.از جمله دعای رسول خدا (ص) : اللهم انّی اعوذ بک من الفقر ، و من تشتت الامر ، و من شرّ مایحدث فی اللیل و النهار ... و دعای امام حسین(ع) در روز عرفه : الحمدالله الذی لیس لقضائه دافع...  و دعای امام زین العابدین(ع) : اللهم لک الحمد بدیع السماوات و الارض ، ذاالجلال والاکرام ... و دعای  امام  سجاد (ع) : اللهم ان ملائکتک مشفقون من خشیتک ، سامعون مطیعون لک ، و هم بامرک یعملون ... و دعای امام جعفرصادق (ع) : انت الکائن قبل کلّ شیئی ، والمکون لکلّ شیئی ... (7)

8 – انقطاع از غیر و اتکال به خدای سبحان . امام سجاد (ع) فرمود : یوم عرفة لایسئل فیه اَحدٌ اَحداً الّا الله (8) ؛ در روز عرفه کسی غیر از خدا ، کسی را نخواند و از وی چیزی درخواست نکند.

 به هر صورت ،  شب و روز عرفه از ایامی است که بندگان خدا برای اصلاح نفس خود و ایجاد رابطه ای قوی و عمیق میان خود و خالقشان، باید تلاش بلیغ و جدیت زیادی به عمل آورند و از چنین فرصت های ارزشمند، بهره های وافر یابند.

1- النوادر ، ص 140

2- الصحیفة السجادیة ،  ص 324

3- النوادر ، ص 139 ؛ المحاسن ، ص 65 ؛ بحار الانوار ، ج 99 ، ص 245 

4- الکافی ، ج 4 ، ص 466 ؛ الاقبال بالاعمال الحسنة ، ج 2 ، ص 57 ؛ بحار الانوار ، ج 47 ، ص 58

5- الا قبال بالاعمال الحسنة  ،ص 59 و مسار الشیعة ، ص 18

6- میزان الحکمة ، ج 3 ، ص 2254

7- نک : الصحیفة السجادیة ، ص 244 و ص 316 ؛ بحار الانوار ، ج 54  ، ص 174 ؛  الاقبال بالاعمال الحسنة، ج2 ،ص49 ؛ المراقبات ، ص437 ؛  مفاتیح الجنان [شیخ عباس قمی]،اعمال دهه اول ماه ذی حجّه.

8- الاصول الستة عشر ، ص 123